این روزها هنگام خروج از خانه، علی الخصوص در شهرهای بزرگ با هوایی تیره، غبارآلود و سنگین مواجه میشویم که نفس کشیدن را برای هرکسی دشوار میکند. آلودگی هوا از معضلات زندگی های شهری و پرجمعیت امروزه است. پژوهش های متعدد نشان داده که ذرات آلاینده هوا میتواند تاثیر بسیار مخرب و جبران ناپذیری را بر جسم و روان انسان ها داشته باشد.

در این مقاله قصد داریم به بررسی تاثیرات این نوع آلودگی محیطی بر روان و سلامت آن بپردازیم.

مغز انسان که مرکز پردازش و فرمانده بدن است در اثر آلاینده ها به اشکال گوناگون دچار نقص در ساختار و عملکرد میشود. به طور مثال گاز مونوکسید کربن که در اثر احتراق ناقص سوخت موتور اتومبیل تولید میشود بر سیستم عصبی مرکزی و محیطی بدن تاثیر گذاشته و باعث تشدید سردردهای میگرنی، اختلالات روانی و حتی آسیب های بینایی میگردد. همچنین دی اکسید کربن ناشی از مصرف سوخت های فسیلی، تاثیرات مشابهی بر سیستم اعصاب انسان و سایر جانداران دارد. در این میان، ذرات سرب موجود در اتمسفر موجب تاثیرات منفی بر سیستم شنوایی، سیستم های حسی حرکتی میشود و در بروز اختلالات یادگیری، علایم اوتیسم و بیش فعالی در کودکان ، افت عملکرد و حتی بروز رفتارهای پرخاشگرایانه نقش بسزایی دارد.

علاوه بر  این میتوان گفت که افزایش ورم های مغزی، ایجاد اختلالات روان تنی، افسردگی، وسواس، آلزایمر، دمانس، پارکینسون و ابراز رفتارهای خشن و ناسازگارانه گوشه هایی از تاثیرات مخرب آلودگی هوا است. آلاینده ها میتوانند بر فرآیندهای فکری و شناختی انسان ها علی الخصوص کودکان تاثیر منفی بگذارد و زوال عقل را سرعت ببخشد. به طور مثال پژوهشگران در  پژوهشی نشان دادند که زنان مسن‌تری که در معرض سطوح بالایی از آلاینده‌ها قرار گرفته‌اند، در مقایسه با زنان دیگر هم‌سن خود، کاهش شناختی بیشتری را تجربه میکنند.

در یک مطالعه طولی که بر روی ۲۰۰ کودک شهر بوستون صورت گرفت؛ پژوهشگران به این نتیجه رسیدند کودکانی که ببشتر در معرض آلاینده های شهری قرار گرفتند بیشتر از سایرین به اضطراب ، افسردگی و نقص توجه دچار میشوند. اسکن‌های رزونانس مغناطیسی نشان داد که کودکان در معرض آلودگی‌های شهری به طور قابل‌توجهی بیشتر در معرض التهاب مغز و بافت آسیب‌دیده در قشر جلوی مغز هستند. التهاب عصبی باعث میشود سد خونی مغزی مختل شود و یک عامل کلیدی در بسیاری از اختلالات سیستم عصبی مرکزی است. این کودکان همینطور در ازمون‌های حافظه، شناخت و هوش نیز نمرات پایین‌تری کس ب کردند.

همینطور بزرگسالان ساکن مناطق صنعتی هم در ازمایشات مشابه گزارش بیشتری از ابتلا به بیماری های روانی علی الخصوص اختلالات خلقی و اضطرابی داشتند.

در آزمایشی که بر روی دو گروه موش صورت گرفت گروهی روزانه در معرض ذرات آلاینده قرار گرفتند و گروهی در هوای سالم قرار گرفتند. نتایج نشان داد که در سلول‌های عصبی بخش هیپوکامپ مغز موش های گروه اول، همان منطقه‌ که نقش مهمی در حافظه فضایی دارد، دچار تغییرات فیزیکی شد و همچنین نورون های مرتبط با قسمت حافظه دچار تغییرات شده بود.

در ادامه میتوان گفت که از مهم ترین عوارض این آلودگی ها افزایش میزان استرس است که خود تسهیلگر و شدت بخش بسیاری بیماری های جسمی و روانی است.

حال باتوجه به تاثیرات منفی متعدد این هوای آلوده، سوالی که مطرح میشود این است که:

چگونه میتوانیم از میزان این تاثیرات بکاهیم؟

باید گفت که بهبود در وضعیت فعلی الاینده ها نیازمند تصمیم گیری هایی در سطح کلان است؛ اما جهت جلوگیری از آسیب های وارده میتوانیم اقداماتی خرد اما موثر را در این راستا انجام دهیم. به طور مثال انجام اقداماتی نظیر نصب فیلتراسیون ویژه، پوشیدن ماسک، استفاده از لبنیات، میوه و سبزیجات، خوراکیجات پر ویتامین علی الخصوص مواد غذایی حاوی ویتامین E و C و نوشیدن آب زیاد میتواند از اقدامات موثر باشد. از رانندگی و ورزش در هوای آزاد حتی الامکان پرهیز شود و افراد با بیماری های خاص و کودکان و سالمندان و زنان باردار از تردد در فضای باز خودداری کنند.

اگر احساس تنش، اضطراب و تغییرات خلقی داشتید پیشنهاد می شود از یک مشاور و روانشناس کمک بگیرید. همینطور بازی‌های فکری، حل جدول و دورهمی‌های دوستانه و خانوادگی می‌تواند در کاهش تاثیر آلودگی هوا بر روان موثر باشد.