9 آبان 1402 - 22:41

مقدمه

اکثر افرادی که درگیر اختلالات روانی مزمن هستند و در بیمارستان ها و مراکز درمانی یا نگهداری از بیماران روان زندگی می کنند، به نقش ورزش و فعالیت های تفریحی گروهی و تاثیر آن روی بهبود وضعیت روانشناختی خود تاکید دارند. بر همین اساس پژوهش حاضر به این موضوع پرداخت که تاثیر ورزش بر وضعیت روانی بیماران ر ا مورد ارزیابی قرار دهد.

در بیماران روانی مزمن که مقیم در مرکز هستند، اهمیت فعالیت های ورزشی چندین برابر است چرا که تمرینات منظم ورزشی بر عملکرد آنها مفید است. مرکز نگهداری و توانبخشی سرای احسان سالها به برگزاری جشنواره ورزشی برای مراکز توانبخشی   پرداخته  است و از پیشگامان در این حوزه است. در تاریخ ۱۸مهرماه ۱۴۰۲ مصادف با “هفته سلامت روان” بعد از یک وقفه چند ساله مجدداً مرکز توانبخشی سرای احسان به برگزاری جشنواره ورزشی با چند مرکز توانبخشی اقدام کرد.

در گذشته، تنها شیوه­ درمانی مؤثر اختلالات روان استفاده از دارو بود. اما، امروزه درمان اینگونه بیماران به عنوان فرآیندی در نظر گرفته می­شود که شامل ابعاد مختلف زیستی­، روانی و اجتماعی است. درمان­های غیر دارویی (روانی ـ اجتماعی) و فعالیت­های توانبخشی شامل روشهای مختلفی هستند که به منظور اثربخشی قابلیتهای اجتماعی، خودباوری، کسب مهارت­های عملی و ارتقاء روابط بین ­فردی در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا به کار می­روند. هدف اصلی این روشهای درمانی توانمند ساختن بیماران مبتلا  به اختلالات مزمن است تا مهارت­های اجتماعی و شغلی لازم برای تجربه یک زندگی مستقل را کسب نمایند. یکی از روش­های غیر دارویی موثر، انجام فعالیت­های ورزشی مستمر است که موجبات بالا رفتن نشاط و تخلیه­ هیجانات بیماران را فراهم می سازد.

در جوامع مختلف از ورزش به عنوان یک وسیله در پیشگیری از بیماری­ها، سلامتی و احساس بهبودی استفاده می­شود. شواهد موجود نشان می­دهد که ورزش باعث افزایش سطح سلامت روانی، کاهش اضطراب، افسردگی و خلق منفی و همچنین بهبود اعتماد به نفس و عملکرد شناختی افراد مبتلا به اسکیزوفرنیا می­گردد.

روش کار

روش پژوهش از نوع کیفی می باشد و نمونه  شامل ۱۵ نفر خانم و ۱۵ نفر آقا از بیماران روان مزمن شرکت کننده در رشته های مختلف ورزشی می باشد؛ از روش مصاحبه برای جمع آوری داده ها استفاده شد.

پیشینه تحقیق

• در مقاله ای که در سال ۱۳۹۴ توسط میترا فخرایی مقدم و همکاران انجام شد و در مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن سینا منتشر شد، اثر بخشی فعالیت های گروهی ورزشی-تفریحی بر بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا مورد بررسی قرار گرفت . مشخص شد که حضور در فعالیت‌های ورزشی ـ تفریحی به افزایش کیفیت زندگی در افراد با اختلالات روانی مزمن منجر می‌شود.

همچنین مشخص شد که انجام فعایت های ورزشی-تفریحی گروهی بر بهبود تعاملات اجتماعی بین اعضای گروه نیز اثر گذار است.

• در مقاله دیگری در سال ۱۳۹۶ توسط اکبر عطا دخت و همکاران انجام شد و در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان منتشر شد، اثر بخشی تمرینات هوازی در ارتقا کیفیت خواب بیماران مزمن روان بررسی شد. یافته ها نشان دادند که انجام تمرینات هوازی بر ارتقا کیفیت خواب بیماران مزمن روان موثر است.

• در مقاله ای که توسط فلاحی خشکناب و همکاران در سال ۱۳۸۶ انجام شد و در مجله پژوهش پرستاری منتشر شد، تاثیر فعالیت های معنوی تفریحی بر وضعیت مراقبت از خود بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بررسی شد. یافته ها نشان دادند که تغییرات معنا داری در رفتار های مربوط به خود مراقبتی بیماران صورت گرفته است.
• در مقاله دیگری که در سال ۲۰۱۹ توسط دیوید مولور و همکاران انجام شد، مشخص شد که فعالیت های ورزشی و تمرینات حرکتی روی بیماران اسکیزوفرنیا در دو گروه کنترل و آزمون تفاوت معنا داری وجود دارد.

یافته ها

با توجه به مصاحبه های صورت گرفته با بیماران و مشاهده وضعیت روانی آنها مشخص شد که در زمینه هایی مثل بهبود تعاملات و همکاری بین فردی آنها در قالب گروه، بهبود خلق،کاهش تنش و استرس، افزایش اعتماد به نفس، مدیریت هیجانات،تلاش برای موفقیت و همچنین بالا رفتن انگیزه می تواند اثر بخش باشد.

در بستر اجرای مسابقه از توانخواهان مرکز های مهمان و سرای احسان در خصوص احساساتی که در این مورد تجربه می کردند مصاحبه صورت گرفت .

نتیجه گیری

یافته های حاصل از مصاحبه های صورت گرفته بیانگر همسویی با مطالعات قبلی است و در نهایت ورزش در بیماران روانی مزمن مقیم در مراکز نگهداری منجر به افزایش کیفیت زندگی آنها می شود و همچنین شرکت در فعالیت های ورزشی گروهی منجر به بالا رفتن کیفیت ارتباط بین فردی و مهارت های اجتماعی در بین بیماران مزمن روان می شود و این موضوع می تواند اهمیت فعالیت های ورزشی گروهی را بسیار مهم جلوه دهد. لذا توصیه می شود مسئولان، روانشناسان و سایر عوامل مرتبط با بیماران مزمن روان که در مراکز روانپزشکی مشغول فعالیت هستند  این مورد را مد نظر قرار دهند.

با توجه به بررسی یافته های قبلی مجموعه در خصوص برگزاری این قبیل از برنامه ها به اختصار به دستاورد های مثبت این برنامه اشاره می گردد :

1. بهبود کیفیت ارتباطی مددجویان: «مددجوها وقتی داخل بخش بستری هستند فقط با خودشان در ارتباطند. اما، وقتی در فضای جشنواره قرار می­گیرند می­توانند با آدمهای دیگری هم در ارتباط باشند و این آداب ارتباطیشان را خیلی بهتر می­کند». (پرسنل)
2. افزایش انگیزه: «من از چند ماه پیش وقتی فهمیدم این جشنواره هست خیلی تلاش کردم تا توی مسابقات دو سرعت از طرف مرکزمون انتخاب بشم و خدا رو شکر که الان اینجام». (مددجو)
3. کاهش انگ: «خیلی از مردم عادی فکر می­کنند این آدمها خطرناکند یا با بقیه خیلی فرق دارند ولی حقیقتش اینه وقتی میان اینجا و از نزدیک می­بینن، متوجه میشن که اینها هم فرق چندانی با آدمهای بیرون ندارند». (خانواده)
4. نشاط محیطی: «بچه ­هایی که توی مرکز هستند نمی­تونند به راحتی بیان بیرون و توی جمع ارتباط برقرار کنند اما اینجا باعث میشه از فضای یکنواخت زندگیشون بیان بیرون و یک محیط پرنشاط رو تجربه کنند». (پرسنل)
5. فضای غیر رقابتی: «نکته­ ی خیلی مهم توی این جشنواره اینه که با اینکه مسابقه در جریانه و ورزشکارا برای قهرمانی رقابت می­کنند ولی فضا به طور کلّی غیر رقابتیه! یعنی افراد فقط به دنبال برنده شدن نیستند و انگار خود حضور در بازیها براشون مهم­تره». (خانواده)
6. تحکیم پیوند دوستی و تجربه­ خاطرات تازه: «من و دوستم وقتی توی مرکزمون هستیم، فرصتی برای خاطرات مشترک نداریم ولی جشنواره باعث میشه تو یه فضای جدید بریم و خاطرات مشترک جدیدی داشته باشیم و اینجوری رابطه دوستیمون هم بهتر میشه». (مددجو)
7. احساس بازشناسی: «اینکه این همه خبرنگار و عکاس هست و مردم عادی دارن منو میبینن خیلی احساس خوبیه؛ حالا باید ببینیم شب هم اخبار نشونمون میده». (مددجو)
8. افزایش اعتماد به نفس: «برای این بیمارها فقط دارو کافی نیست؛ اینها نیاز دارن تشویق بشن و فعالیت داشته باشن تا اعتماد به نفسشون بیشتر بشه و این مسابقات خیلی کمک می­کنه». (خانواده)
9. احساس بازتوانی و افزایش امید به بهبودی: «روزی بود که پسر من اونقدر حالش خراب بود که با خودم فکر می­کردم هیچ وقت حالش خوب نمیشه. ولی امروز که می­بینمش داره ورزش می­کنه و حتی می­تونه مقام کسب کنه اونقدر خوشحال میشم که فکر می­کنم این تازه اول راهشه و می­تونه حتی از دوران قبل از بیماریشم بهتر بشه.» (خانواده)
10. ارتقای مهارت­های عملی: خیلی از مددجوها در جلسات درمانی یا در کارگاه­ها خیلی مهارت­ها رو یاد می­گیرند ولی عملاً جز در خود کارگاه جای دیگری برای ابرازشون ندارن؛ جشنواره باعث میشه هر چیزی یاد گرفتند رو عملی کنن و تو یه فضای واقعی به کار بگیرن». (پرسنل)