نقد روانشناختی فیلم برادرم خسرو

در قسمتی از فیلم، به پیشینۀ ژنتیکی اختلال و سابقۀ آن در خانواده اشاره می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آمادگی ژنتیکی تا وقتی که با تجربیات زندگی استرس‌زا آمیخته نشده‌اند، در مستعدکردن فرد برای ابتلاء به اختلال خُلقی، تقریباً هیچ نقشی ندارند. وقتی خسرو، از شکست‌هایش در گذشته صحبت می‌کند، متوجه عوامل استرس زایی که زمانی آنها را تجربه کرده و احتمالاً در پیدایش بیماری‌اش نقش به سزایی نیز داشته، می‌شویم و در اینجاست که ظهور بیماری، سیر، عود و اوج‌گرفتن نشانه‌های اختلال به خوبی به تصویر کشیده می‌شود. وقتی خسرو مجبور می‌شود علیرغم میل باطنی‌ خود و حتی رضایت و پذیرش قلبی برادرش ناصر، در خانۀ آن‌ها بماند، استرس بسیاری به او تحمیل می‌شود. با علنی‌ شدن اختلافات سابقه‌دار برادرها، این استرس بیش از پیش متجلی می‌شود و وقتی ناصر، به طور فیزیکی به او حمله می‌کند، خسرو بیشترین حد استرس را تجربه می‌کند و بیماری‌اش شدت می‌یابد.

در جائی از فیلم، خسرو خاطرات گذشتۀ زندگی‌اش را، هنگام دردودل با همسر برادرش مرور می‌کند. از مخالفت پدر برای ادامه تحصیلش در رشته هنر می‌گوید و اینکه این مخالفت تا جایی پیش می‌رود که وقتی از دانشگاهی معتبر در فرانسه، برای او دعوت‌نامه می‌آید، آن را از او پنهان کرده و مانعِ رفتن وی می‌شوند و حتی بعدها نیز منکر این واقعیت می‌گردند. احتمالاً این تجربیات، بخش مهمی از علل محیطی اثرگذار، در شکل‌گیری اختلال روانی در خسرو هستند.

نکته مثبت فیلم این است که خسرو توانسته به خوبی تابلوی بالینی یک بیمار دو قطبی را نمایش دهد. مثلاً نیاز کمِ خسرو به خواب، باعث عدم هماهنگی او با خانواده برادرش می‌شود. همچنین، برای یک روز، فهرستی از کارهایی را تنظیم کرده که انجام دادن آنها در یک روز، غیر ممکن می باشد. بیماران دو قطبی در فاز مانیا، یک جا بند نمی شوند و مدام می خواهند بگوبخند و فعالیت های دورهمی داشته باشند. ولخرجی بی حساب و کتاب خسرو، نشان دهندة یکی دیگر از نشانه های فاز مانیاست. آنها در این فاز، احساس مهم بودن و خود بزرگ بینی می کنند و بر این باورند که هر کاری از دستشان ساخته است و می‌توانند آن را انجام دهند.

در مجموع، سیر و تظاهرات بالینی اختلال دو قطبی متنوع است. بیمار، شعف افراطی یا سرخوشی را تجربه می‌کند که احتمالاً جای خود را به دوره‌های افسردگی اساسی می‌دهد. وقتی نشانه‌های افراطی که شامل تفکر، رفتار و تهییج‌پذیری بسیار شدید است ظاهر می‌شوند، عملکرد اجتماعی یا شغلی فرد مختل می‌شود. فیلم، در نمایش این بخش نیز موفق عمل می‌کند. بی‌خوابی ناتوان‌کننده و نیاز به خواب، باعث می‌شود که خسرو به خودروی یکی از همسایه‌ها حمله کند و به بهانه اینکه صدای دزدگیرش مزاحم خواب اوست، خساراتی را به آن وارد کند. این تخریبگری، در حملۀ او به کتابخانۀ برادرش نیزقابل لمس است و این موضوع نشانگر تأثیر منفی بی‌خوابی بر ظهور و شدت‌گرفتن بیماری در بیماران دوقطبی می‌باشد که در فیلم به خوبی به آن پرداخته شده است. درواقع، از دید متخصصان، بی‌خوابی برای افراد مبتلا به اختلال دوقطبی سم است. وقتی خسرو به خانه برادرش می‌آید، خواب او به هم می‌ریزد و عملاً بیشتر بیدار است و این بی‌خوابی، نه تنها جزئی از علائم شروع دوره‌های ناتوان کننده اختلال است، بلکه نقش بسیار مهمی در تشدید آن‌ها نیز دارد.

انگ، برچسبی است که به گروهی از افراد جامعه که معمولاً به دلیل یک یا چند ویژگی، در زمرۀ اقلیت محسوب می‌شوند، گفته می‌شود و همین ویژگی باعث تبعیض و تحقیر علیه آن‌ها می‌گردد. انگِ بیماری روانی، سابقه‌ای طولانی دارد. در زمان‌های گذشته، برداشت از بیماری‌های روانی، به شدت منفی بود و بیماران از جامعه طرد و حتی به خارج از شهر رانده می‌شدند و بیماری را به انحرافات شخصیتی، جن‌زدگی، تسخیر توسط ارواح و سایر خرافات ربط می‌دادند. از قرن نوزدهم به بعد، نوعی نگرش علمی و تلاش برای یافتن علل طبیعی، جسمی و محیطی درخصوص این قبیل افراد آغاز شد؛ ولی همچنان نگاه منفی جامعه نسبت به بیماران روانی، به علت کم‌اطلاعی باقی است که ممکن است باعث دامن ‌زدن به اختلال و تأخیر در درمان شود. در این فیلم به شرح بخشی از علل، علایم، درمان ها و نحوه ارتباط‌گیری با بیماران دوقطبی پرداخته شده است و تلاش فیلم در آشناسازی بیننده با این نوع اختلال و ایجاد همدلی نسبت به این دسته از بیماران، قابل تحسین می‌باشد.

برادرم خسرو، فیلمی به کارگردانی احسان بیگلری، نویسندگی پریسا هاشم‌پور و احسان بیگلری و تهیه‌کنندگی سعید ملکان است. بازیگران این فیلم، به‌ترتیب نقش، شهاب حسینی، هنگامه قاضیانی، ناصر هاشمی و بیتا فرهی می‌باشند. این فیلم روایت مردی به نام “خسرو” است که به اختلال دوقطبی مبتلاست. خواهرش که با او زندگی و از او مراقبت می‌کند، مجبور می‌شود مدتی به سفر برود، به همین علت، خسرو را به برادر بزرگ‌تر خود، ناصر می سپارد تا چند روزی را در خانه او و در کنار همسر و پسرش بگذراند. با اقامت در خانۀ آن‌ها، نشانه‌های بیماری خسرو اوج گرفته و باعث ایجاد تنش‌هایی می‌شود که آرامش ظاهری خانه برادر را از بین برده و لایه‌های زیرین شخصیت و روابط افراد آشکار می‌گردد.

توصیه می‌شود خانواده‌ها، به‌منظورآشنایی بیشتر با این نوع اختلال و عوارض و پیامدهای آن، به تماشای آن نشسته و بهره لازم را ببرند.