3 بهمن 1402 - 23:51

فدراسیون بین‌المللی مددکاری اجتماعی در سال ۲۰۱۴، مددکاری اجتماعی را حرفه و رشته دانشگاهی می‌داند که در زمینه توسعه و تغییر اجتماعی، انسجام اجتماعی و قادرسازی افراد تسهیلگری می‌کند. اصول اساسی در مددکاری اجتماعی طبق رویکرد بین‌المللی عدالت اجتماعی، حقوق بشر و احترام به تفاوت‌ها می‌باشد که به کمک علوم انسانی و اجتماعی در راستای ارتقاء مهارت‌های مقابله‌ای و رفاه افراد و جوامع تلاش می‌کند.

مددکاری اجتماعی در روان‌پزشکی بخش از مددکاری اجتماعی در حوزه سلامت است که شامل پشتیبانی، ارائه درمان، برنامه‌ریزی ترخیص و هماهنگی مراقبت از افرادی است که مبتلا به اختلالات روان‌پزشکی هستند و نیاز به بستری شدن و یا سایر انواع خدمات روانی – اجتماعی گسترده دارند. مددکاران اجتماعی در این زمینه چالش‌برانگیز و پرمشقت باید از نزدیک با افرادی که از شرایط پیچیده و سخت برای مدیریت رنج می‌برند و در پریشانی عاطفی عمیق هستند و یا ممکن است خطری برای خود یا دیگران باشد، همکاری کنند. مسئولیت‌های مددکاران اجتماعی روان‌پزشکی، بسته به محیط کار و گروه هدف، به‌طور قابل‌توجهی متفاوت است. مددکاری اجتماعی در مراکز حمایتی و توان‌بخشی گروه‌های هدف، قطب فعالیت اجرایی و تخصصی محسوب می‌شود که واحد مددکاری اجتماعی سرای احسان به عنوان بزرگ‌ترین و بهترین مرکز نگهداری و توان‌بخشی بیماران اعصاب و روان مزمن در کشور، با توجه به تاریخچه، مستندات موجود و بهره‌مندی از کارشناسان حرفه‌ای از این امر مستثنی نمی‌باشد.

موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی (آسا) در بخش ستادی و سرای احسان به عنوان قطب اجرایی در حوزه نگهداری و توان‌بخشی بیماران اعصاب و روان مزمن فعالیت می‌کنند. تاریخچه و رسالت این موسسه در پذیرش و غربالگری بیماران اعصاب و روان مزمن ( حمایت از افراد کارتن‌خواب و خانواده‌های نیازمند)، از طرفی این مجموعه را به یک فضای نمونه و خاص در کشور تبدیل و از طرف دیگر حوزه‌های اقدام در زمینه تخصصی به خصوص مددکاری اجتماعی را بیشتر کرده است. مددکاران اجتماعی متخصص در سرای احسان با استفاده از رویکرد بوم‌شناختی و کل‌نگر خود و همچنین توجه به بافت اجتماعی، پیامدهای اجتماعی اختلالات روان‌پزشکی و بار مراقبت خانواده‌های بیماران و به تبع آن تمرکز بر نقش‌های هماهنگ‌کننده، آموزش‌دهنده، مدافعه، رابط و … علاوه بر مشارکت در فرایند درمان و توان‌بخشی بیماران و خانواده ایشان به ارزیابی زمینه‌های اجتماعی چون هویت، مهارت‌های اجتماعی، کیفیت زندگی میپردازند. حوزه فعالیت مددکاری اجتماعی در این مرکز علاوه بر فرد مبتلا به اختلالات روان‌پزشکی و خانواده‌ها، ارائه خدمات به نیرو انسانی فعال در سیستم می‌باشد. یکی از نقاط قابل توجه در رابطه با موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی (آسا) و مرکز سرای احسان کارکرد موثر و قابل قبول در بازه زمانی اپیدمی کرونا است که با اتخاذ تدابیر علمی و سنجیده عملکرد موفقیت آمیزی داشتند. در این راستا واحد های تخصصی سرای احسان به خصوص واحد مددکاری اجتماعی با برنامه ریزی دقیق و منطبق با شرایط اپیدمی و مرکز اقدامات لازم در جهت توانبخشی بیماران و خانواده آنها انجام داده است.

در ادامه به وظایف واحد مددکاری اجتماعی اشاره مینمائیم:

الف- مددکاری اجتماعی برون‌سازمانی

در حوزه برون‌سازمانی مددکاران اجتماعی توجه ویژه به منابع حمایتی و اجتماعی مانند مراکز مرتبط سطح جامعه در راستای حمایت از بیماران اعصاب و روان مزمن و ارائه خدمات به افراد حامی مرکز سرای دارند. همچنین مشاوره تخصصی توسط کارشناسان مددکاری اجتماعی به منظور استفاده از خدمات برون سازمانی در راستای پذیرش به مراجعین داده می‌شود.

ب- مددکاری اجتماعی صنعتی

همان‌طور که در متن اشاره شد، واحد مددکاری اجتماعی در راستای توجه به اصول و ارزش‌های حرفه‌ای و با هدف ارتقاء سطح آگاهی و سلامت روانی – اجتماعی نیروی انسانی فعال در مرکز خدماتی مانند: مشاوره فردی، پیگیری امور اجتماعی و انجام فرایند مدیریت مورد برای ایشان و خانواده به منظور بهره‌مندی از منابع اجتماعی ارائه می‌دهد.

پ- مددکاری اجتماعی روان‌پزشکی

در حوزه مددکاری اجتماعی روان‌پزشکی که متمرکز بر توان‌بخشی بیمار و خانواده‌ها است، اقدامات و مداخلات تخصصی گسترده صورت می‌گیرد که در حوزه‌های سلامت، ارتباطات مجازی و حضوری، خانه‌های حمایتی و احسان، آموزش، امور قضائی و هویتی، ارتباطات بین سازمانی و علمی – پژوهشی تقسیم‌بندی شده است که به شرح زیر است:

• سلامت و درمان: حوزه سلامت متمرکز بر امور خانواده بیمار، بیمار و متعاقب آن مراکز درمانی و بیمارستان‌ها است. توجه به خانواده به عنوان نخستین و مهم‌ترین منبع حمایتی در حوزه بیماران اعصاب و روان از اهمیت بسزایی برخوردار است. نگهداری از بیمار اعصاب و روان و تعامل با ایشان توسط خانواده منجر به بروز تنش‌های فردی و خانوادگی و در نتیجه آسیب به سلامت روانی – اجتماعی خانواده می‌شود. در این زمینه اقدامات تخصصی مانند برگزاری همایش خانواده، مشاوره فردی و گروهی به صورت حضوری و مجازی (بازه زمانی قرنطینه ناشی از کرونا)، مشاوره خانواده در زمان مرخصی بیمار به منظور جلوگیری یا کاهش صدمات ناشی از نگهداری بیمار، بازدید منزل، جلب مشارکت همراهی و همکاری خانواده در فرایند درمان و توان‌بخشی، ارزیابی منظم وضعیت روانی – اجتماعی بیماران، پذیرش و برنامه‌ریزی ترخیص است. نقش اصلی مددکار اجتماعی روان‌پزشکی برقراری ارتباط بین خانواده و گروه درمان است. درواقع مددکار اجتماعی پلی بین خانواده و تیم درمان به منظور توانمندسازی بیمار و خانواده است.

• ارتباطات مجازی و حضوری: در حوزه ارتباطات بین فردی اقداماتی ازجمله آگاهی بخشی و اطلاع‌رسانی به خانواده به منظور افزایش آگاهی آن‌ها در زمینه بیماری و مسائل اجتماعی، ارتباطات مجازی مانند تشکیل انجمن اولیا در بستر پلتفرم واتساپ در زمان قرنطینه مرکز و پس از آن به منظور تبادل نظر در خصوص بیماران و شرایط مرکز، پیاده سازی طرح برای مطالعه برای خانواده‌ها و ارائه اطلاعات به ایشان در زمینه شناخت اختلالات روان‌پزشکی به منظور کاهش بار مراقبت و آسیب‌های احتمالی در روابط خانوادگی با بیمار، ارتباط با خانواده‌ها به منظور انجام امور مربوط به بیمار مانند همراهی در بیمارستان، آگاهی بخشی به خانواده در زمینه خطرات ناشی از کرونا در داخل و خارج از مرکز، ارتباطات با خانواده به منظور اطلاع رسانی شرایط ملاقات و مرخصی، برقراری ارتباط مستمر با بیماران به منظور رفع نیازهای فردی و اجتماعی آن‌ها صورت می‌پذیرد.

• خانه‌های حمایتی و احسان: در حوزه اقدامات تخصصی مربوط به خانه‌های یک چهارم راهی و خانه احسان در سرای احسان مداخلاتی با رویکرد مدیریت مورد (Case management) و آموزشی (educational) به منظور بازتوانی روانی – اجتماعی بیماران صورت می‌پذیرد. امور اداری مربوط به خانه احسان بخشی از فرایند مدیریت مورد در زمینه مددکاری اجتماعی است که با مداخله مددکاران اجتماعی و پیگیری (Follow up) کارشناسان مددکاری اجتماعی صورت می‌گیرد. مداخلات مربوط به خانه حمایتی به شکل گروهی در راستای تغییر سبک زندگی بیماران حاضر و به منظور رسیدن به هدف غایی یعنی حضور این افراد در جامعه یا به نوعی خانه احسان انجام می‌شود. امور مربوط به خانه‌های حمایتی (مانند: درخواست اقلام) و مددجویان، تشکیل گروه‌های آموزشی – درمانی برای بیماران خانه حمایتی زنان و مردان بالأخص در زمان کرونا و قرنطینه مرکز، بازدید هفتگی و ارزیابی از خانه احسان، پیگیری امور بیماران خانه احسان در زمینه توان‌بخشی حرفه‌ای یا به عبارتی دیگر شغل به منظور توانمندی اقتصادی – اجتماعی از جمله اقدامات تخصصی مددکاران اجتماعی در این حوزه است.

• آموزش: از جمله اقدامات تخصصی مددکاران اجتماعی در زمینه آموزش در راستای اهداف موسسه و مرکز سرای احسان ارتباط با دانشگاه‌های علامه طباطبائی، شاهد، خوارزمی و دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز است. بدین منظور جهت اموری مانند پذیرش کارورز یا برگزاری همایش خانواده با گروه‌های مددکاری اجتماعی در دانشگاه‌های مذکور ارتباط برقرار می‌شود. دانشجویان مددکاری اجتماعی تحت سرپرست آموزشی مسئول واحد مددکاری اجتماعی سرای احسان و با نظارت دانشگاه جهت فراگیری مددکاری اجتماعی فردی، گروهی و جامعه‌ای با واحد مددکاری اجتماعی سرای احسان در ارتباط هستند و آموزش‌های لازم به ایشان داده می‌شود. بازدید دانشجویان مددکاری، روانشناسی، روان پرستاری و پزشکی و آموزش مددکاری اجتماعی به ایشان از دیگر اقدامات تخصصی در زمینه آموزش مددکاری اجتماعی است. در این زمینه طی چند سال گذشته مرکز سرای احسان به قطب آموزش عملی فیلد روان‌پزشکی در دانشگاه‌های علامه طباطبائی، شاهد و دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران – مرکز تبدیل شده است. همچنین واحد مددکاری اجتماعی در زمینه آموزش تخصصی و برگزاری کلاس‌های اموزشی برای نیروی انسانی فعال در مرکز با دیگر واحدها همکاری می‌کند.

• امور قضائی و هویتی: امور قضائی و هویتی بیماران و گروه‌های هدف از جمله اقدامات تخصصی مددکاران اجتماعی در سراسر دنیا است. در واقع مددکار اجتماعی با ایفاء نقش مدافع به دفاع از بیماران مهجور می‌پردازد و دادخواهی از حق آنان می‌کند. بخشی از این فرایند مربوط به هویت بیماران است که در سرای احسان تقریباً برای همه بیماران مدارک هویتی طی پیگیری‌های طولانی‌مدت و طاقت‌فرسا دریافت گردیده است تا شرایط برخورداری از امتیازات اجتماعی برای بیماران مهیا و رسیدگی به امور ایشان سهل‌تر شود. در مقابل هویت انسان اصلی‌ترین بخش زندگی اجتماعی وی است که در افزایش عملکرد روانی – اجتماعی و عزت‌نفس ایشان بسیار مؤثر است. مراجعه به دادگستری به منظور امور متوفیان فاقد سرپرست، ارائه گزارش وضعیت بیماران به مراجع قضایی در صورت درخواست کتبی، درخواست از خانواده‌ها و راهنمایی ایشان برای ثبت قیومیت در مراجع قضائی، پیگیری امور مربوط به بیمه درمانی بیماران، ارتباط و مراجعه به پزشکی قانونی به منظور پیگیری امور بیماران مانند صدور حجر، دریافت کارت ملی هوشمند برای بیماران، ارتباط و مراجعه به پزشکی قانونی به منظور پیگیری امور بیماران مانند صدور حجر، برگزاری جلسه‌های فردی با قیم به منظور همراهی با تیم درمان. اقدام مهم دیگر در راستای هویت بخشی به بیماران سرای احسان که واحد مددکاری اجتماعی به درستی و با دانش آن را انجام داده است شناسایی خانواده بیمارانی است که سالها از خانواده دور بوده و ارتباطی با آن‌ها نداشتند.

• ارتباطات بین سازمانی: در مددکاری اجتماعی، مددکار توانمند کسی است که از منابع اجتماعی متعدد برخوردار باشد و سرمایه اجتماعی قابل قبولی در این حوزه داشته باشد. مددکاران اجتماعی سرای احسان با توجه به مهارت حرفه‌ای و تجربه کافی در این زمینه از منابع اجتماعی قوی برخوردار هستند. لذا به منظور پیگیری امور مربوط به مرکز و بیماران با سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی ارتباط برقرار می‌کنند. از جمله این امور ارتباط مستمر با سازمان‌های حمایتی- اجتماعی و قضائی و ارتباط با بهزیستی و کمیته امداد و دیگر سازمان‌های فعال در حوزه اجتماعی است.

• علمی –پژوهشی: همان‌طور که در مقدمه گزارش ملاحظه می‌شود، در آخرین تعریف مددکاری اجتماعی به اصطلاح رشته تحصیلی دانشگاهی اشاره شده است؛ بنابراین فضای دانشگاهی ملزم به انجام پژوهش و اقدامات علمی در حوزه تخصصی و در راستای ارتقاء دانش و توانمندسازی گروه‌های هدف است. اثربخشی مطالعه و پژوهش تخصصی در هر حوزه‌ای و در راستای ارتقاء کیفیت زندگی بیماران مبتلا به اختلالات روان‌پزشکی بر هیچ‌کس پوشیده نیست. حضور در جلسات کمیته توان‌بخشی و پژوهش، تولید محتوا تخصصی در زمینه درمان و توان‌بخشی بیماران اعصاب و روان مزمن و خانواده آن‌ها، همکاری و مشارکت در انجام پایان‌نامه‌های دانشگاهی در حوزه علوم اجتماعی از جمله اقدامات در زمینه پژوهشی به منظور افزایش دانش و آگاهی مددکاران اجتماعی و در راستای اهداف موسسه می‌باشد. همچنین برای اولین بار طی ارتباط با گروه مطالعات فرهنگی و مردم‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی، همکاری در زمینه پذیرش دانشجو انجام امور پژوهشی صورت پذیرفته است.