فوبیای خون یا خون هراسی
وقتی سلامت روان ما دچار مشکل می شود، لذت بردن از زندگی را برایمان سخت کرده و ممکن است از نظر جسمی و روانی احساس فرسودگی کنیم. بسیاري از این تغییرات میتوانند جلوي یک زندگی رضایتبخش را بگیرند. همه ي ما میتوانیم با یادگیري این که چطور از سلامت روان خود محافظت کرده و آن را بهبود ببخشیم، زندگی را برای خود و اطرافیانمان بهتر و باکیفیت تر کنیم. به همین مناسبت تیم کارشناسان موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی در سرای احسان، می کوشند تا با تولید و نشر محتوای موثر، سهمی در آگاهی بخشی و پیشگیری از این اختلال در جامعه داشته باشند.
ترس، یکی از اصلی ترین رفتارهای عاطفی انسان است که از بدو تولد، همراه با خشم و محبت، در او متولد می شود. ترس، هم می تواند نسبت به یک عامل بیرونی مانند ترس از بلایای طبیعی باشد و هم می تواند نسبت به یک عامل روانی، مثل از دست دادن عزیزان و یا گم شدن کودکان که یک حالت طبیعی است و ممکن است برای هر کسی اتفاق بیافتد، باشد. اما فوبیا، که در اختلالات روانی، براساس منابع مرجع، زیر‌مجموعة اضطراب است، یک ترسِ غیرطبیعی است و به همین دلیل، نشانه های آن، با ترس های معمول تفاوت دارد.
فوبیا، هراس یا ترس شدیدی است که در واکنش به یک خطر معلوم بیرونی و بدون ابهام، بروز پیدا می کند. افراد مبتلا به این اختلال، معمولاً واکنش شدیدی در مواجهه با عامل ترسشان از خود نشان می دهند که این رفتار غیرطبیعی، کاملاً ریشه روانی دارد. نکته جالب توجه این است که فوبیا قابل یادگیری است و فرد مبتلا به آن شرطی می شود. فوبیا به سه دسته: خاص، جمع هراسی و ترس از مکان های باز تقسیم می شود.
فوبیای خون یا خون هراسی
فوبیای خون یا خون هراسی در دسته اول قرار می گیرد و در آن فرد، ترسِ مداوم و بارزی نسبت به خون از خود نشان می دهد و حتی در موقعیت هایی هم که احتمال مواجه شدن با خون را می دهد، از قبل، عکس العمل نشان می دهد. فردی که از خون می ترسد، دارای واکنش هایی مانند گریز و اجتناب است. معمولاً، افراد خون هراس، از جراحت و آمپول گریزانند و نسبت به این دو نیز واکنشی همانند زمان مواجهه با خون از خود نشان می‌دهند. دلیل دیگری که حال این افراد را وخیم تر می کند، ترس از ضعفِ بسیاری است که در زمان رویارویی با عوامل ترسشان به آنها دست می دهد. هراس، معمولاً بلافاصله بعد از مواجهه بروز می کند و در زمانی که فرد مجبور به ماندن در موقعیت هراس زاست، درصورت طولانی شدن زمانِ مواجهه، احتمال پانیک اتک یا حملة وحشت‌زدگی بسیار است.
عمدتاً، خون هراسی ریشه خانوادگی دارد و غالباً برحسب واکنش شدید عصب واگ بروز می کند. افرادی که مبتلا به این نوع فوبیا هستند، در ۷۵ درصد مواقع، ضعف شدید بدنی خود را گزارش کرده اند؛ چراکه در زمان برخورد با این عوامل، در کسری از ثانیه، ضربان قلب افت می کند و این امر، باعث افت فشار خون و درنتیجه احساس ضعف شدید در فرد می شود و همین مسأله، وجه تمایز این نوع فوبیا با انواع دیگر هراس است؛ چرا که در موارد دیگر ضربان قلب به شدت افزایش یافته و فشار خون بالا می رود. به همین دلیل است که در این مورد از هراس، موارد بسیاری از غش کردن گزارش شده است، در صورتی که در سایر موارد، چنین نیست و بدن عکس العمل متفاوتی از خود نشان می دهد. این افراد، به علت هراس شدیدی که دارند، عمدتاً به دندان های خود آسیب می زنند و در مرحلۀ بعدی، سلامت جسمی خود را ازدست می دهند؛ زیرا از هرگونه مراجعه به دندانپزشکی و مراکز درمانی اجتناب می کنند و همین امر، آثار مخربی را از خود به جا می گذارد. به عنوان مثال، در زمانی که یک تصادف اتفاق می افتد، این افراد به هیچ وجه حاضر به ماندن در صحنه تصادف یا حتی مشاهده صحنه تصادف نیستند و فوراً محل را ترک می کنند؛ به دلیل اینکه حتی احتمال وجود خون و آسیبی که شاید به کسی وارد شده باشد نیز حال آنها را بد می کند. در موارد حاد، گزارش شده که این افراد حتی نسبت به رنگ قرمز، به علت شباهتش با خون نیز واکنش نشان می دهند و از آن فراری اند. حدود ۱۵ درصد از بزرگسالان، مبتلا به این فوبیا هستند. ولی خوشبختانه، همان طور که فوبیا از طریق یادگیری ایجاد می شود، می تواند به‌واسطه تمرین و مواجه سازی مداوم نیز از بین برود.
روش درمان
روش کار به این صورت است که فرد ابتدا دربارة خون و آثار آن، مطالعاتی داشته باشد و در ضمنِ آن، عکس ها و تصاویری که از افراد مجروح گرفته شده و در حد معمولی است را مشاهده کند. این کار آنقدر باید ادامه پیدا کند تا کاملاً ترس و اضطراب احتمالی به وجود آمده از دیدن چنین تصاویری از بین برود.
هنگامی که شخص کاملاً به اعصابش مسلط شد، باید سعی کند کم کم با مشاهدۀ صحنه‌های واقعی، تمرین کند. برای این کار، وجود روانشناس یا فرد دیگری که کمک کند لازم است؛ بدین ترتیب که فرد مذکور سعی می کند خونریزی های معمولی، مثل یک زخم سطحی در بدن یا شکستگی های معمولی در بیمارستان ها و یا صحنه هایی چون ذبح حیوانات کوچک مثل مرغ را به بیمار نشان دهد.
بر این اساس فرد باید صحنه های رعب‌انگیز را به ترتیب، از کمترین ترس تا بیشترین ترس، ابتدا در ذهن و خیال خود تصور کرده و این کار آنقدر باید تکرار شود که موقعیت برایش عادی گردد. سپس همین ترتیب در صحنه واقعی، به تنهایی یا با کمک روانشناس انجام پذیرد.
این برنامه باید همواره با آرامش بخشی و تلقین دهی از طرفِ خود فرد یا روانشناس صورت پذیرد. در ابتدا نیز اگر توان روبه‌رویی مستقیم برای فرد بیمار وجود ندارد، می تواند ازطریق تماشای فیلم یا تجسم ذهنی و خیالیِ صحنه های خونین، این کار را انجام دهد و سپس از صحنه های واقعی استفاده نماید. این کار باید تا جایی ادامه پیدا کند که شخص مبتلا، کاملاً بتواند هیجان های خود را کنترل کرده و در دیدن خون، به صورت عادی واکنش نشان دهد.
نکته ای که در اینجا بسیار حائز اهمیت بوده و لازم است به آن دقت بیشتری داشت این است که هرگز نباید برای پنهان کردن ترس و اضطراب خود هنگام دیدن خون، تلاش کرد، زیرا این کار سبب بدتر شدن وضعیت خواهد شد.
مسأله دیگر اینکه، در مواجهه با صحنه های ترس آور، باید به ترتیب از موقعیت هایی که کمترین ترس را ایجاد می کنند، شروع کرده و تا موقعیت هایی که بیشترین ترس را به همراه دارد، ادامه داد. در هر موقعیت نیز، مواجهه باید آنقدر ادامه یابد تا کاملاً دیدن آن صحنه عادی شود. رعایت این ترتیب، هم در مواجهه واقعی و هم در مواجهه خیالی و ذهنی لازم و ضروری است.
بدین معنا که ابتدا باید صحنه های رعب‌آور، به همان ترتیب از کمترین ترس تا بیشترین ترس، در ذهن و خیـال فرد تصــور شود و این کار، آنقدر تکرار گردد که موقعیت برای فرد عادی شود، سپس همین ترتیب، در صحنه واقعی، به تنهایی یا با کمک روان شناس انجام پذیرد.
نکته آخر اینکه، روشی که در بالا برای درمان ترس مجدداً پیشنهاد شد، یک روش عمومی است که برای تمام ترس های نامعقول مفید است، ولی درخصوص ترس از خون، روش دیگری هم وجود دارد که تجربه موفقی در درمان داشته است. در این روش، فرد هنگام مواجهه با خون، باید عضلات دست ها، پاها و سینه خود را منقبض کند و زمانی که صورتش آکنده از گرما شد، سعی کند مدتی در همین حالت باقی بماند. درواقع فرد نباید برای پنهان کردن ترس و اضطراب خود، هنگام دیدن خون تلاش کند.
با استفاده از این روش در بیشتر موارد، مشکل فرد از بین می رود. البته لازم است قبل از مواجهه شدن با ترس، این روش نیز تمرین شود. یعنی، ابتدا عضلات بدن را منقبض و وقتی صورت گرم شد، عضلات را رها کرده و از انقباض خارج کند. سپس، مجدداً این کار تکرار شود و آنقدر ادامه یابد تا مهارت کافی در این زمینه به دست آید و فرد بتواند از آن، به راحتی در هنگام ترس استفاده نماید.
منابع:
۱. ادموند جی برون؛ تمرینات عملی برای درمان اضطراب و فوبیا، مهدی قراچه داغی- ۱۳۹۶، تهران.
۲. محمد راه رخشان؛ روش های کنترل اضطراب و ترس از دیدگاه روانکاوی- ۱۳۹۰، تهران.
۳. هامایاک آوادیس یانس؛ راهنمای تشخیص اختلال های روانی، دکتر فرزین رضایی- ۱۳۹۴، تهران.
۴. کاپلان و سادوک؛ دکتر فرزین رضایی- ۱۳۹۵.
