اختلال هراس یا فوبیا

وقتی سلامت روان ما دچار مشکل می شود، لذت بردن از زندگی را برایمان سخت کرده و ممکن است از نظر جسمی و روانی احساس فرسودگی کنیم. بسیاري از این تغییرات میتوانند جلوي یک زندگی رضایتبخش را بگیرند. همه ي ما میتوانیم با یادگیري این که چطور از سلامت روان خود محافظت کرده و آن را بهبود ببخشیم، زندگی را برای خود و اطرافیانمان بهتر و باکیفیت تر کنیم. به همین مناسبت تیم کارشناسان موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی در سرای احسان، می کوشند تا با تولید و نشر محتوای موثر، سهمی در آگاهی بخشی و پیشگیری از این اختلال در جامعه داشته باشند.

اختلال هراس اختصاصی

بنا به تعریف، “هراس اختصاصی” عبارت است از: ترس شدید، مداوم و غیرمنطقی از اشیاء، موجودات و یا موقعیت های معین که موجب اجتناب آگاهانه از موضوع فعالیت و یا موقعیت هراس آور می‌شود. غیر منطقی بودن هراس، برای خود شخص و اطرافیان واضح و مشخص است، ولی فرد توان غلبه بر آن را ندارد و موجب اختلال در عملکرد وی می گردد.
“هراس اجتماعی” نیز بنا به تعریف عبارت است از: ترس شدید از تحقیر شدن یا خجالت کشیدن در موقعیت های مختلف اجتماعی، نظیر صحبت کردن در جمع و یا انجام کاری در حضور دیگران که گاهی اوقات منجر به هراس و اجتناب فرد از شرکت در اکثر اجتماعات و انزوای شدید وی می شود.
تفاوت اختلال “هراس” با واکنش طبیعی “ترس” این است که ترس یک واکنش عادی در انسان بوده و شدت آن متناسب با میزان خطرناک بودن موقعیت پیش آمده می باشد، ولی اختلال هراس، واکنش اغراق‌آمیز و بیمارگونه ای است که با شدت عامل آسیب زننده، متناسب نیست و موجب اختلال شدید در عملکرد فرد می‌شود.

انواع اختلال هراس

الف) هراس های اختصاصی شامل موارد ذیل می‌باشند:

۱. ترس از حیوانات: که در موارد شدید آن، حتی دیدن عکس برخی حیوانات نیز، موجب هراس و اجتناب فرد می گردد.
۲. ترس از عوامل طبیعی: مانند ترس از طوفان، رعد و برق، تاریکی و موارد مشابه آن.
۳. ترس های مرتبط با زخم و خون: مانند ترس از مشاهدة زخم و خون، تزریق، انجام عمل های جراحی و دندان پزشکی.
۴. ترس های موقعیتی: ترس از آسانسور، ارتفاع و مکان های بلند، پرواز با هواپیما، ورود به تونل و … .
۵. سایر ترس ها: ترس از مرگ، بیماری، صداهای بلند، مکان های ناآشنا و …. .

ب) شایع ترین انواع هراس های اجتماعی عبارتند از:

۱. ترس از سخنرانی و صحبت کردن در جمع.
۲. ترس از غذا خوردن در جمع.
۳. ترس از نگاه دیگران به هنگام کار کردن.
۴. ترس از تحت نگاه دیگران بودن در ازدحام جمعیت.
۵. ترس از اجرای موسیقی یا نمایش دربرابر جمع.

شیوع بیماری

اختلال هراس، شایع‌ترین اختلال روانی شناخته شده در عصر حاضر است. شیوع اختلال هراس اختصاصی، بیشتر از هراس اجتماعی است. در واقع این اختلال، شایع‌ترین اختلال روانی در زنان و دومین اختلال روانی در مردان (پس از اختلال مرتبط با مصرف مواد) می باشد و میزان شیوع آن در زنان، تقریباً دو برابر مردان است.
در اختلال هراس اجتماعی، شیوع بیماری در مردان، بیشتر از زنان مشاهده می شود. اختلال هراس اختصاصی، اغلب از سنین پایین (۵ تا ۹ سالگی) ممکن است شروع شود، ولی سن شیوع هراس اجتماعی از سنین نوجوانی می باشد.

عوامل ایجاد کننده

در ایجاد اختلال هراس اختصاصی و اجتماعی، عوامل وراثتی، بیولوژیک و محیطی نقش مؤثری را ایفا می‌کنند. هراس اختصاصی در برخی از خانواده ها بیشتر دیده می شود، به عبارتی در بیش از ۶۰ درصد موارد، یکی از اعضای خانواده بیماران نیز به همان نوع هراس مبتلا می‌باشد.
در اختلال هراس اجتماعی، احتمال ابتلاء اعضای خانواده بیماران، سه برابر بیشتر از سایر افراد عادی جامعه است. همچنین، در برخی از بیماران، به خصوص موارد اختلال هراس اجتماعی، افزایش فعالیت و حساسیت سیستم اعصاب سمپاتیک مشاهده شده که باعث تشدید واکنش های افراد در پاسخ به عوامل محیطی می گردد.

علائم بالینی

مشخصه اختلال هراس، اضطراب شدیدی است که به هنگام قرار گرفتن فرد درمعرض عامل هراس و حتی به هنگام فکر کردن به آن، در وی ایجاد می شود. شدت اضطراب و ترس می تواند از یک دلهره و ترس متوسط تا یک اضطراب شدید و فلج کننده، متفاوت باشد. علائم شایع اختلال هراس شامل: احساس نفس تنگی و خفگی، تپش قلب، درد یا احساس ناراحتی در قفسه سینه، تعریق زیاد، احساس سرگیجه، حالت تهوع، کرختی و سوزن سوزن شدن در دست و پاها می شود.
بیماران مبتلا، سعی می کنند از محرکات هراس آور اجتناب کنند و گاهی در این راه، دردسر فراوانی را نیز متحمل می شوند. به‌طور مثال، فردی که از پرواز با هواپیما هراس دارد، به اجبار از اتوبوس برای سفر استفاده می کند.
در اختلال هراس اجتماعی نیز علائمی مانند سرخ شدن رنگ صورت، انقباض عضلات بدن، لرزش صدا هنگام صحبت کردن (که در موارد شدید، حتی منجر به عدم توانایی سخن گفتن وی می شود)، احساس اضطراب ناشی از مورد موشکافی دیگران قرار گرفتن در فرد مبتلا مشاهده می شود.

سیر و پیش آگهی

سیر و پیش آگهی اختلال هراس، بستگی به سن شروع بیماری دارد.
طبق مطالعات انجام شده درخصوص اختلالات هراس اختصاصی، اختلالاتـی که در ســنین کودکی شروع می شوند، در بیشتر موارد بهبود نسبی پیدا می‌کنند، اما اختلالاتی که پس از دوران بلوغ شروع می‌شوند، مدت بیشتری تداوم یافته و فقط حدود نیمی از بیماران بهبود نسبی پیدا می‌کنند. همچنین، در مواردی که اختلال از سنین بالاتر شروع می شود، بیماری به مرور در بیماران شدت یافته و حدود ۲۰ درصد آن ها در زمینه فعالیت و عملکرد اجتماعی خود دچار ضعف و ناتوانی می گردند. درمورد اختلال هراس اجتماعی، معمولاً پس از شروع، بیماری به تدریج پیشرفت داشته و تا سنین بالاتر ادامه پیدا می کند، هر چند در سنین میانسالی، شدت بیماری کاهش می یابد.

درمان

برای درمان اختلال هراس اختصاصی، متداول ترین روش، استفاده از مواجهه درمانی۳ می باشد. در این روش، درمانگر با استفاده از مواجهة تدریجی و تنظیم شدة بیمار با محرک هراس آور، به مرور از آن حساسیت زدایی می کند. همچنین، در این خصوص، از آرام سازی جهت کاهش تنش بیمار می توان استفاده کرد. علاوه بر درمانگر، خانواده، دوستان و سایر کسانی که از بیماری فردِ مبتلا باخبرند، می‌توانند روند درمان وی را تسریع بخشند. استفاده از داروهای کاهندة اضطراب که توسط روانپزشک تجویز می گردد نیز، در روند بهبودی بیمار مفید است.
درخصوص درمان اختلال هراس اجتماعی نیز، مواجهه سازی با موقعیت های هراس آور و حساسیت زدایی می تواند تأثیر به سزایی داشته باشد. همچنین درمان دارویی در این خصوص، می تواند باعث پیشرفت روند بهبودی شود.

فرد بیمار، برای داشتن یک تصویر ذهنی خوب از اطراف، می‌تواند موارد زیر را انجام داده و به درمان خویش کمک شایانی نماید:

۱. داشتن ایده‌های مثبت و نو در زندگی.
۲. جای دادن شادی و امید در ضمیر خویش.
۳. فراموش کردن گذشته و شکست‌ها، سختی‌ها و ناکامی‌های آن.
۴. تلقین‌های مثبت و مداوم فرد درطول شبانه‌روز.

پاورقی ها ______________

۱. specific phobia
۲. social phobia
۳.Exposure therapy
۴.relaxation