شناخت اپیدمی و راه‌های اساسی پیشگیری
آشنایی با اپیدمی و راه‌های پیشگیری
اپیدمیولوژی (همه گیرشناسی) یک بیماری، اعم از واگیر یا غیرواگیر در برخی از مناطق و تحت بعضی شرایط ممکن است در میان انبوهی از مردم زیادتر یا کمتر از حد متعارف دیده شود. به عبارت دیگر، همه گیری یک بیماری کم یا زیاد باشد. دانشی که نحوه انتشار و علت شیوع بیماری‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد علم اپیدمیولوژی (همه گیرشناسی) نام دارد که شاخه‌ای از علم پزشکی است. اصولاً، علم اپیدمیولوژی در صدد پیشگیری از بروز و گسترش بیماری و یا کنترل آن در صورت شیوع است.
لازم است در برخورد با اپیدمی‌ها با برخی اصطلاحات آشنا بشویم
پیشگیری سطح اول
عبارتست از اقداماتی که به منظور حفظ سلامتی افراد سالم و جلوگیری از بروز بیماری در آنها صورت می‌گیرد و با اقداماتی مانند ارتقای سطح بهداشت عمومی، بهزیستی و کیفیت زندگی افراد تأمین می‌شود. بنابراین، مقصود از پیشگیری اولیه، پیشگیری قبل از ایجاد بیماری با کنترل علل و عوامل خطر است.
پیشگیری سطح دوم
عبارتست از کاهش پیامدهای شدید بیماری از طریق تشخیص به موقع و درمان آن. پیشگیری ثانویه را می‌توان با تشخیص بموقع عفونت یا بیماری و مداخله مؤثر و قاطع برای بهبود وضع سلامت، چه در سطح فردی و چه اجتماعی تعریف کرد.
پیشگیری سطح سوم
عبارتست از مداخله در مراحل پیشرفته بیماری و شامل بکارگیری همه تدابیر موجود بمنظور کاهش یا محدود کردن نقص عضو و ناتوانی‌های حاصل از بیماری، به حداقل رساندن رنج و آسیب ناشی کاهش سلامت و ارتقای توان تطابق با بیماری است.
پیشگیری سطح چهارم
مفهومی است که نخستین بار توسط یک پزشک عمومی بلژیکی به نام “مارک ژامول” مطرح شد و به اقداماتی گفته می‌شود که بمنظور شناسایی بیماران سرپاییِ در معرضِ خطرِ پزشکی شدن به کار می‌رود. در واقع در پیشگیری سطح چهارم بیمار را در برابر اقدامات تهاجمی جدید محافظت می شود.
بیماری‌های غیرواگیر
بیماری‌هایی هستند که عامل بیماری‌زای زنده ندارند و انتقال نمی‌یابند. عوامل متعدد فردی، محیطی، اجتماعی و اقتصادی در بروز بیماری‌های غیر واگیر موثرند. مثل؛ بیماری‌های قلبی و عروقی، کلیوی، عصبی و روانی، آسم و …
بیماری واگیردار (Communicable Disease)
به آن دسته از بیماری‌ها که در نتیجه یک عامل بیماریزا یا فرآورده‌های سمی آن به وجود می‌آید، گفته می‌شود و می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از انسان به انسان، از حشرات و حیوانات به انسان، جانور بــه جانـور و یـا از محیط بــه انسان یا جانوران منتقل شود.
طبقه‌بندی بیماری‌های واگیر بر اساس روش انتقال
۱- بیماری‌های منتقله از هوا
الف) بیماری‌های باکتریایی: مانند مخملک، تب روماتیسمی، دیفتری، مننژیت باکتریایی، سیاه سرفه، سل و …
ب) بیماری‌های ویروسی: مانند آنفلونزا، سرخک، اوریون، آبله مرغان، سرماخوردگی و …
۲- بیماری‌های منتقله از طریق مدفوع
الف) بیماری‌های باکتریایی: مانند تیفوئید و پاراتیفوئید، وبا و …
ب) بیماری‌های ویروسی: مانند فلج اطفال و هپاتیت A
۳- بیماری‌های منتقله از طریق حیوانات
مانند سیاه زخم، هاری، بروسلوز، طاعون و …
۴- بیماری‌های منتقله از طریق تماس
بیماری‌های آمیزشی (مثل سیفلیس، سوزاک و ایدز) و یا گال
۵- بیماری‌های منتقله از طریق حشرات
مانند مالاریا، سالک، تیفوس و …
عفونت (Infection)
ورود، تکامل، تکثیر و گسترش یک عامل عفونی بیماریزا را در بدن انسان یا جانوران عفونت می‌گویند. بدن در مقابل عفونت‌ها پاسخ نشان می‌دهد ولی یک عفونت همیشه منجر به بیماری نمی‌شود. عفونت می‌تواند بصورت عفونت ناپیدا و یا به شکل عفونت آشکار باشد.
عفونت ناپیدا یا مخفی (In apparent)
به وجود عامل عفونت در بدن یک میزبان بدون حضور نشانه‌های بالینی عفونت پنهان گفته می‌شود. این عفونت از طریق آزمایشگاه مشخص می‌شود. مثل فلج اطفال.
بیماری عفونی (Infectious Disease)
ورود، تکثیر و گسترش عامل عفونت‌زا به بدن انسان یا حیوان و ایجاد علایم و نشانه‌های بالینی آشکار را بیماری‌های عفونی می‌گویند.
دوره واگیری (Communicability Period)
مدت زمانی است که یک عامل عفونی به طور مستقیم یا غیرمستقیم از انسان آلوده به انسان دیگر یا از حیوان آلوده به انسان یا از انسان آلوده به حیوان (از جمله بندپایان) منتقل می‌شود. به عبارت دیگر، مدت زمانی است که شخص یا حیوان آلوده می‌تواند بیماری را منتقل کند. دوره واگیری در برخی بیماری‌ها به شرح زیر است:
- آبله مرغان: ۷ روز تا خشک شدن کامل بثورات جلدی
- سل: تا دو هفته بعد از درمان صحیح (درمان تهاجمی)
- دیفتری: ۲ تا ۴ هفته
اصول و اقدامات پیشگیری و کنترل بیماری‌های واگیر بر سه اصل زیر متکی است
۱ – اقداماتی که در مورد منابع عفونت (مبتلایان به بیماری) باید انجام داد
- تشخیص زودرس و به موقع بیماران، درمان آنها، جدا کردن بیماران از افراد سالم
- بیماریابی و درمان آن دسته از افرادی که به شکل خفیف بیماری مبتلا هستند
- پیدا کردن حاملین سالم و درمان آنها
۲ – اقداماتی که در مورد میزبان (اشخاص سالم) باید انجام داد
- آموزش دادن به مردم در مورد نحوه سرایت بیماری‌ها و رعایت موازین بهداشت فردی
- ایمن‌سازی و واکسیناسیون گروه‌های آسیب‌پذیر
- بهبود وضع تغذیه
- سکونت در محل‌های مناسب از نظر وسعت محل و استفاده از نور مناسب و …
- پرهیز از اعتیادات مانند سیگار، الکل و مواد مخدر
۳ – اقداماتی که در مورد محیط و وسایل انتقال باید انجام داد
- تهیه آب آشامیدنی سالم، حفظ و نگهداری آن
- ایجاد سیستم صحیح دفع فضولات انسانی و حیوانی و فاضلاب
- مبارزه با حشرات و بندپایان ناقل بیماری‌ها
- حفظ مواد غذایی از آلودگی
مدیر عامل موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی / دکترای پزشکی
مطالب دیگر مرا بخوانید
