تحلیلی بر نهمین جشنواره ورزشی سرای احسان: نقش ورزش در اختلالات روانپزشکی
ورزش، اثرات و اهمیت آن به طور کلی
امروزه ورزش یکی از اموری است که به عناوین مختلف در جهان مطرح شده و گروه زیادی به اشکال گوناگون با آن سرو کار دارند. برخی از مردم، ورزشکار حرفهایاند و گروهی ورزشکار آماتور. گروهی طرفدار و علاقهمند به ورزش و دیدن برنامهها، مسابقات و نمایشهای ورزشی بوده، و عدهای نیز از راه ورزش امور زندگی خویش را میگذرانند. وزارتخانهها و ادارات ورزشی فراوانی تاسیس شده و مخارج زیادی صرف ورزش، ساختن استادیومها، مجتمعها و باشگاههای ورزشی و نیز تهیه وسائل و لباسهای ورزشی و یا تماشای مسابقات ورزشی میشود. بخشهای قابل توجهی از برنامههای تلویزیون، رادیو، مجلات و سایر رسانههای گروهی، به ورزشی و اخبار ورزشی اختصاص دارد و خلاصه ورزش یکی از اموری است که در جهان به صورت جدّی مطرح بوده و از جهات مختلف دارای اهمیت میباشد. و اهمیت خود را در بدن انسان چه روحی و چه جسمی نشان میدهد.
در حقيقت دو هدف عمده تندرستي ، به تأخير انداختن مرگ و پيشگيري از بيماري است(گائینی ۱۳۸۶).
“ژرژهبر” ميگويد: «تربيت بدني علمي است منظم ، اصولي و تدريجي که به منظور تقويت کامل بدن ، بالا بردن عوامل جسماني، بارور نمودن استعدادها و پرورش صفات اخلاقي از سن کودکي تا پيري ادامه دارد» به هر حال به عنوان تعريفي جامع تر ميتوان گفت : «تربيت بدني بخش مهمي از تعليم و تربيت است که از طريق حرکات مبتني بر اصول علمي، جريان رشد و تکامل را در همه ابعاد وجود انسان (جسماني ، رواني و اخلاقي) تسهيل و هماهنگ نموده و به رشد و شکوفايي استعدادهاي فرد کمک ميکند. تربيت بدني و ورزش در مفهوم کلي کلمه ، يک پديده اجتماعي است که با اعتلاي آن ، روابط افراد جامعه و سلامت جسم وروح آنها استحکام مييابد بنابراين روابط اجتماعي و تربيت بدني وورزش بر يکديگر تاثير متقابل دارند و در تامين بهداشت رواني کودک و نوجوان وهمچنين در جهت گيري مطلوب جامعه بسيار موثر مي باشد بر اساس تحقيقات کارشناسان سازمان بهداشت جهاني در کشورهاي صنعتي حدود ده درصد از افراد جامعه به نوعي به اختلال رواني مبتلا هستند از اين رو بهداشت رواني که هدف آن سالم سازي رواني و پيشگيري از اختلالات رواني است از اهميت شاياني برخوردار است همانگونه که بيماريهاي جسماني سلامت جسم انسان را تهديد ميکند، براي سلامت رواني نيز خطراتي غيرقابل اجتنابي وجود دارد.
ورزش و اثرات آن در افراد مبتلا به اختلالات روانپزشکی
اکثر افرادی که با اختلالات روانشناختی درگیر هستند و در بیمارستان ها و یا مراکز نگهداری زندگی می کنند، به دلیل کاهش تماس با دنیای بیرون از این مراکز و فاصله گرفتن از زندگی روزمره، دچار نوعی روزمرگی، کرختی و رکود می شوند. یکی از مهمترین مداخلات در این زمینه، مداخلات تفریحی ورزشی می باشد.
فعالیتهای ورزشی باعث بهبود سلامت روحی و روانی گردیده و ضامن سلامتی می باشد. در بیماران روانی مزمن که مقیم در مرکز هستند، اهمیت فعالیت های ورزشی چندین برابر است چرا که تمرینات منظم ورزشی بر عملکرد آنها مفید است.
ورزش و فعالیت های بدنی نقش مهمی در بهبود سلامت روان دارد و می تواند به طور خاص برای بیماران روانپریش مزمن مفید باشد. مطالعات متعدد نشان داده اند که فعالیت های ورزشی باعث کاهش استرس، افزایش تعاملات اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی در افراد باشد.بر اساس پژوهش های صورت گرفته ورزش به عنوان یک مداخله موثر در بهبود سلامت روان، اضطراب و افسردگی شناخته می شود (زائری اصفهانی ۲۰۲۲).
به همین دلیل هر گونه فعالیتی که راه برون رفت از این رکود را هموار کند باید مورد توجه قرار گیرد. در همین راستا مرکز نگهداری و توانبخشی بیماران مزمن روان (سرای احسان) تصمیم به برگزاری یک جشنواره ورزشی گرفت که هر ساله با دعوت از سایر مراکز برگزار می شود.موسسه خیریه حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی(سرای احسان) سالها این جشنواره ورزشی را برگزار میکرد که متاسفانه با شیوع ویروس کرونا مدتی به تعویق افتاده بود اما در حال حاضر دو سال است که این مسابقات در قالب جشنواره ورزشی با نام “یک جام یک لبخند“برگزار می شود.
این رویداد در قالب یک جشنواره ورزشی برای بیماران مبتلا به اختلالات طیف روانپریشی برگزار شد. در این جشنواره مرکز نگهداری از بیماران مزمن روان (سرای احسان) میزبان بود و شامل تیم هایی از چندین مرکز مشابه مهمان این رویداد بودند و در آن شرکت داشتند. پیش از برگزاری مسابقات با بیماران مصاحبه صورت گرفت که نشان دهنده بازخورد مثبت آنها از برگزاری این رویداد بزرگ بود.
همچنین مشاهدات دقیق کیفی در طول مسابقه و پس از آن نشان دهنده اثر بخشی مثبت این رویداد بر افزایش روحیه بیماران بود.
این جشنواره ورزشی در تاریخ ۲۷ مهرماه ۱۴۰۳ مصادف با هفته سلامت روان برگزار گردید.
پیشینه تحقیق:
- در مقاله ای که در سال ۱۳۹۴ توسط میترا فخرایی مقدم و همکاران انجام شد و در مجله مراقبت پرستاری و مامایی ابن سینا منتشر شد، اثر بخشی فعالیت های گروهی ورزشی-تفریحی بر بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا مورد بررسی قرار گرفت . مشخص شد که حضور در فعالیتهای ورزشی ـ تفریحی به افزایش کیفیت زندگی در افراد با اختلالات روانی مزمن منجر میشود.
همچنین مشخص شد که انجام فعایت های ورزشی-تفریحی گروهی بر بهبود تعاملات اجتماعی بین اعضای گروه نیز اثر گذار است.
- در مقاله دیگری در سال ۱۳۹۶ توسط اکبر عطا دخت و همکاران انجام شد و در مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان منتشر شد، اثر بخشی تمرینات هوازی در ارتقا کیفیت خواب بیماران مزمن روان بررسی شد. یافته ها نشان دادند که انجام تمرینات هوازی بر ارتقا کیفیت خواب بیماران مزمن روان موثر است.
- در مقاله ای که توسط فلاحی خشکناب و همکاران در سال ۱۳۸۶ انجام شد و در مجله پژوهش پرستاری منتشر شد، تاثیر فعالیت های معنوی تفریحی بر وضعیت مراقبت از خود بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا بررسی شد. یافته ها نشان دادند که تغییرات معنا داری در رفتار های مربوط به خود مراقبتی بیماران صورت گرفته است.
- در مقاله دیگری که در سال ۲۰۱۹ توسط دیوید مولور و همکاران انجام شد، مشخص شد که فعالیت های ورزشی و تمرینات حرکتی روی بیماران اسکیزوفرنیا در دو گروه کنترل و آزمون تفاوت معنا داری وجود دارد.
این جشنواره ورزشی در یک روز برگزار شد و شامل شرکت کنندگانی از ۸ مرکز مختلف بود که در رشته های فوتسال، طناب کشی، تنیس روی میز و دارت با یکدیگر به رقابت پرداختند. تیم های مختلف شامل طیف بیماران مبتلا به اسکیزوفرنیا مزمن و دو قطبی نوع ۱ بود. در طول برگزاری مسابقات تیم های تخصصی شامل روانشناسان، مدد کاران اجتماعی، تیم بهداشت و درمان و همچنین تیم توانبخشی حضور موثر داشتند و حمایت های لازم را اراثه دادند.
ورزش به عنوان یک مداخله غیر دارویی در بهبود علائم و افزایش روحیه بیماران مزمن روان توصیه شده است(فلاحی خشکناب و همکاران، ۱۳۸۶)
یافته ها ی حاصل از مصاحبه با بیماران
با توجه به ارزیابی های صورت گرفته قبل و بعد از برگزاری جشنواره ورزشی، بازخورد های کیفی از بیماران نشان از افزایش روحیه و بهبود وضعیت روانی آنان داشت. این یافته ها با نتایج پژوهش های قبلی همخوانی دارد که نشان داده اند ورزش باعث افزایش احساس رضایت و انگیزه می شود.(فخرایی مقدم و همکاران، ۱۳۹۴).
همچنین مشخص شد که در زمینه هایی مثل بهبود تعاملات و همکاری بین فردی آنها در قالب گروه، بهبود خلق،کاهش تنش و استرس، افزایش اعتماد به نفس، مدیریت هیجانات،تلاش برای موفقیت و همچنین بالا رفتن انگیزه می تواند اثر بخش باشد.
یکی از مهمترین دستاورد های چنین رویداد هایی تشویق بیماران به هدف گذاری شخصی می باشد. ایجاد اهداف کوچک و قابل دستیابی برای بیماران، مانند بهبود در یک رشته ورزشی خاص یا همکاری تیمی بهتر، می تواند انگیزه آنان را بالا ببرد. تشویق بیماران به رقابت سالم و پیشرفت فردی می تواند به بهبود اعتماد به نفس و انگیزه آنان کمک کند.
از دیگر دستاورد های این رویداد این بود که مشخص شد برگزاری دوره های آموزشی و ورزشی منظم میتواند به تثبیت نتایج مثبت کمک کند و در بلند مدت منجر به بهبود پایدار تر وضعیت روانی بیماران شود.
همچنین مشخص شد که این رویداد میتواند منجر به تشویق به تعاملات اجتماعی بیشتر شود.با توجه به اینکه بیماران از مراکز مختلف در این جشنواره شرکت کرده اند، نقش تقویت تعاملات اجتماعی بیشتر بین تیم ها افزایش پیدا کرد. بازی های گروهی مشترک می تواند حس همبستگی و ارتباطات اجتماعی بین بیماران را تقویت کند.
نتیجه گیری:
برگزاری جشنواره های ورزشی می تواند به عنوان یک ابزار موثر برای بهبود روحیه بیماران روانپریش مزمن به کار گرفته شود. یافته های این مطالعه نشان دهنده تاثیرات مثبت ورزش بر روحیه بیماران است و با پژوهش های گذشته همخوانی دارد.
با توجه به شواهد کیفی مشاهده شده ورزش و جشنواره های ورزشی می تواند به عنوان یک روش کمکی در روان درمانی و افزایش کیفیت زندگی بیماران موثر باشد.
این رویداد نشان داد که برنامه ورزشی منظم در کاهش علائم اثرگذار است. بنابراین، انتظار میرود تا ورزش به عنوان شیوهای موثر و مکمل و به عنوان یک درمان غیردارویی و کم عارضه در کنار دیگر درمانهای رایج در کاهش افسردگی به کارگرفته شود. با توجه به یافته های حاضر و در نظر گرفتن پژوهشهای قبلی می توان چنین نتیجه گیری نمود که اثربخشی برنامه های ورزشی منظم، به همراه سایر روشهای درمانی در بهبود علائم امری انکارناپذیر است. لذا توصیه می شود برنامه های ورزشی منظم و مناسب توانخواهان در کنار دیگر برنامهه ای مراقبتی مورد توجه قرار گیرد و همچنین با توجه به تنوع برنامه های ورزشی مانند پیاده رویهای گروهی، ورزشهای هوازی و سایر انواع ورزشها پیشنهاد میشود مطالعات بیشتری در این زمینه صورت گیرد.
با توجه به بررسی های صورت گرفته و مقایسه آن با دیگر مطالعات انجام شده، می توان گفت که دوره های ورزشی منظم می تواند در کاهش شدت علائم منفی نیز اثر گذار باشد. همچنین با توجه به اینکه اساس کار کاردرمانگران بر مبنای فعالیت های هدفمند می باشد، لذا این روش می تواند در کنار سایر روش های درمانی مورد توجه واقع گردد.